Παρασκευή 26 Ιουνίου 2015

Γνωριμία με το Ισλάμ (Ε') - Με τους Αλεβήδες της Σεβάστειας...

Στη Σεβάστεια, όπως και σ’ όλη την Τουρκία, ζουν πολλοί Αλεβήδες. Είναι ένα παρακλάδι του Σιιτισμού, που το συναντάμε και σε πολλές άλλες χώρες της Μέσης Ανατολής. 

Οι Αλεβίδες κυριαρχούν και στην παραλιακή ζώνη της Συρίας. Αλεβής (Αλαουής στα συριακά) είναι κι ο Άσαντ!

Οι Τούρκοι μισούν τους Αλεβήδες. Τους θεωρούν "πράκτορες του σιιτικού Ιράν", κάτι σαν "πέμπτη φάλαγγα"!

Ο τσακωμός Σιιτών και "ορθόδοξων" Σουνιτών πάει πολύ πίσω, στα χρόνια των διαδόχων του Μωάμεθ. 

Οι Σιίτες πιστεύουν πως Χαλίφης, δηλαδή θρησκευτικός και πολιτικός ηγέτης των μουσουλμάνων, μπορεί να είναι μόνο συγγενής-απόγονος του Μωάμεθ. Γι’ αυτό κι ακολουθούσαν τον Αλή, ξάδελφο και γαμπρό του Μωάμεθ. "Σιίτης" σημαίνει "σι’ ατ Αλή", δηλαδή "παράταξη του Αλή" στ’ αραβικά.

Οι Σουνίτες, αντίθετα, θεωρούν πως Χαλίφης πρέπει να γίνεται εκείνος που διαπρέπει στα πεδία της μάχης και της πολιτικής, κι ας μην είναι απόγονος του Μωάμεθ. Με άλλα λόγια είναι κάπως πιο αξιοκρατικοί...

Οι Αλεβήδες της Τουρκίας έζησαν πολλές καταπιέσεις και διώξεις, ιδίως μέχρι το 1960 που αναγνωρίστηκαν ως επίσημη θρησκευτική μειονότητα. Ανήκαν ανέκαθεν στην αντιπολίτευση. Είναι φιλελεύθεροι, αριστεροί και ανέδειξαν πολλούς διανοουμένους.

Το 1920 οι Αλεβήδες εξεγέρθηκαν κι είχαν πολλά θύματα. Το 1979 είχαμε στη Σεβάστεια ένοπλες θρησκευτικές συμπλοκές με δεκάδες νεκρούς, κυρίως Αλεβήδες...

Οι Αλεβήδες της Σεβάστειας ζουν σ’ ένα γκέτο στις παρυφές της πόλης. Κάτι σαν τα Λιόσια της Αθήνας.

Διασχίζω την κεντρική οδό του γκέτο και κάθομαι σ’ ένα καφενείο γεμάτο άνεργους άντρες.

"Οι Αλεβήδες είμαστε στη Σεβάστεια απ’ το 1270 αλλά ζούμε σαν τους μαύρους της Νότιας Αφρικής", μου λένε.

Κοιτάζω τις φάτσες τους. Φαίνονται πιο άγριοι. Ίσως γιατί είναι ηλιοκαμένοι, αδύνατοι και μουσάτοι.

Κάποιοι παραδίπλα παραγγέλνουν μπαλαντάινς. Στους Σιίτες επιτρέπεται το αλκοόλ.

Ζητάω να με φέρουν σ’ επαφή με το θρησκευτικό τους ηγέτη, τον "ντεντέ" που μεταφράζεται κάτι σαν "παππούς". Δυσπιστούν, αλλά παραδόξως πείθονται μόλις τους δηλώνω "θεολόγος"!

Το σπίτι του "ντεντέ" είναι φτωχικό αλλά πολύ ανώτερο απ’ τις καλύβες του γκέτο. Με υποδέχεται εγκάρδια και με κερνάει τσάι.

"Η προσευχή μας, το τζεμ, δεν γίνεται σε τζαμί. Εμείς πιστεύουμε πως κάθε σπίτι είναι κι ένα τζαμί. Ούτε είμαστε υποχρεωμένοι να στρεφόμαστε προς τη Μέκκα. Για μας η απόδειξη της πίστης είναι ν’ αγαπάμε τους ανθρώπους"...

Σάββατο 20 Ιουνίου 2015

Θαυματομανία!

Τα κατάλοιπα της αρμενικής κληρονομιάς είναι ακόμα ορατά στην Πόλη. Λειτουργούν κάποια παλιά σχολειά και καμιά τριανταριά εκκλησίες τους.
Ένας φίλος Αρμένης μού γίνεται φορτικός: "Πρέπει να ’ρθεις απόψε στην εκκλησία Μπαλάτ. Είναι η νύχτα του θαύματος"!
"Ποιου θαύματος;".
"Είναι παράδοση. Αυτή τη μέρα γίνεται κάθε χρόνο ένα θαύμα. Πάντα ένας άρρωστος γίνεται καλά μέσα στο ναό"! 
Μάλιστα... δεν πρόκειται να τη χάσω μια τέτοια ευκαιρία.
Η αρμένικη εκκλησία του Μπαλάτ, στο Χρυσό Κέρας, είναι ένα τεράστιο θολωτό κτίριο περιφραγμένο με ψηλούς πέτρινους τοίχους. Βρίσκεται στην Παλιά Πόλη, μέσα σ’ ένα δαίδαλο σοκακιών με φτωχά σπίτια, το ένα πάνω στο άλλο...
Μόλις φτάνω, τι να δω. Χιλιάδες κόσμος να συνωστίζεται μέχρι λιποθυμίας. Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι. Περισσότεροι οι τελευταίοι. Συνήθως ο θεραπευόμενος είναι μωαμεθανός. "Αυτοί πιστεύουν περισσότερο", μου εξηγεί ο φίλος.
Μια χορωδία υποτίθεται πως ψέλνει. Είναι ένα παράφωνο μουρμουριτό. 
Τα φώτα είναι όλα ανοιχτά. "Έτσι θα μείνουν ως το πρωί που ο Θεός θα επιλέξει αυτόν που σήμερα θα θεραπεύσει"!
Η ατμόσφαιρα είναι γεμάτη προσδοκία. Τόσους μαζεμένους ανάπηρους δεν έχω ξαναδεί στη ζωή μου.
Κάποιοι στα στασίδια βγάζουν από μικρά σακίδια λουκάνικα, γιαούρτια και ψωμί και τρώνε. 
Στο προαύλιο γίνεται κανονική σφαγή. Οι πιστοί φέρνουν ως τάματα πρόβατα και κοκόρια. Τέσσερις χασάπηδες τα σφάζουν επί τόπου πάνω σε μαρμάρινα τραπέζια. Το αίμα ρέει άφθονο...
Κάποιες χωριάτισσες, εκστασιασμένες, χτυπούν τα στήθη τους και γδέρνουν τα πρόσωπά τους. 
Δίπλα κάποιοι άλλοι, σε μια τεράστια ουρά, περιμένουν υπομονετικά να πάρουν αγίασμα.
Κάνω υπομονή μέχρι την ανατολή του ηλίου να δω το θαύμα.
Τζίφος!
"Αυτή τη φορά δεν έγινε θαύμα", μου λέει το φίλος. "Αλλά το περιμένουμε του χρόνου"...

Σάββατο 13 Ιουνίου 2015

Ορφισμός: η ιδανική συνταγή για "κατασκευαστές θρησκειών"!


Κανείς δεν ξέρει αν ο Ορφέας είναι μυθικό ή ιστορικό πρόσωπο. Υποτίθεται πως έζησε στη Θράκη τον 13ο ή 14ο π.Χ. αιώνα! Αλλά η χρονική απόσταση μέχρι την εμφάνιση του ορφισμού (6ος αι. π.Χ.) είναι μεγάλη. 
Πάντως, τον 6ο π.Χ. αιώνα η Θράκη ξεκινούσε απ' τον Όλυμπο της Θεσσαλίας κι έφτανε μέχρι τον Ελλήσποντο ανατολικά και τον Ίστρο (Δούναβη) στα βόρεια.
Αν υπήρξε Ορφέας, πρέπει να ήταν ο κλασικός τύπος Πελασγού: ανήσυχος και φιλομαθής ταξιδιώτης! Επισκέφτηκε την Αίγυπτο και μυήθηκε στα μυστήρια της Μέμφιδος και στην αιγυπτιακή σοφία. 
Κι όταν πέθανε η αγαπημένη του Ευρυδίκη, δε δίστασε να κατέβει στον Άδη, όπως είχαν κάνει ο Θησέας κι ο Ιάσονας, κι αργότερα ο Οδυσσέας.
Η κάθοδος στον Άδη και η ανάσταση της Ευρυδίκης θα περάσει αργότερα στο χριστιανισμό με τη μορφή της Καθόδου του Ιησού και της "ανάστασης" των πρωτοπλάστων...
Η αιτία της άγριας δολοφονίας του δεν είναι σίγουρη. Κάποιες πηγές την αποδίδουν στην εκ μέρους του Ορφέα εισαγωγή στον πελασγικό χώρο της παιδεραστίας. Κάποιες άλλες στην αποκάλυψη "θείων μυστικών" στους ανθρώπους. Κατά την επικρατέστερη όμως εκδοχή, ο Ορφέας κατακρεουργήθηκε απ' τις Μαινάδες επειδή πρόδωσε τη διονυσιακή λατρεία και προσχώρησε στον Απολλωνισμό.
Ο Ορφέας φαίνεται πως ένωσε τις δυο βασικές δυνάμεις-στοιχεία που συνθέτουν το βαθύτερο είναι του κόσμου: τον ενστικτώδη  πρωτογονισμό, που εκπροσωπεί ο Διόνυσος, και τον πολιτισμό που εκπροσωπεί το απολλώνιο φως.
Υπάρχουν αρχαία αγγεία που δείχνουν τους δυο θεούς να συμφιλιώνονται και να αγκαλιάζονται. (Όπως αργότερα αγκαλιάστηκαν οι δυο μεγάλοι αντίπαλοι και απόστολοι του χριστιανισμού, Πέτρος και Παύλος. Όπως ο Ιησούς συμφιλίωσε το Θεό-Γιαχβέ της Παλαιάς Διαθήκης με το Θεό-Πατέρα της Καινής!)
Το δελφικό μαντείο αποδέχτηκε το Διόνυσο, αφαιρώντας του τα πιο ακραία στοιχεία και φέρνοντάς τον απ' τα σκοτεινά ορεινά διάσελα στο φως της ημέρας και στη ζωή της πόλης. Το θρησκευτικό έτος λατρείας του μαντείου χωρίζεται: έξι μήνες τιμάται ο Απόλλων κι έξι ο Διόνυσος.
Επιπλέον το μαντείο ξεφεύγει σταδιακά απ' την οιωνοσκοπία και, κάτω απ' τη διονυσιακή επίδραση, υιοθετεί την εκστατική προφητεία. Την τελευταία την ξανασυναντάμε έντονα τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους στις εκκλησίες της "νέας θρησκείας".
Ο Ορφέας λατρευόταν στην επέτειο του θανάτου του. Οι τελετές άρχιζαν το απόγευμα της παραμονής και τέλειωναν το πρωί της επόμενης ημέρας. Το κομμένο κεφάλι του και η περιβόητη λύρα του έκαναν "θαύματα" και έδιναν χρησμούς μέχρι και στους πρώτους αιώνες της ρωμαϊκής κυριαρχίας.
Στο μύθο του Ορφέα το θείο ενσαρκώθηκε στο ανθρώπινο και το ανθρώπινο εξυψώθηκε στο θείο.
Τα βασικά στοιχεία της χριστιανικής θεολογίας είναι ήδη στο πιάτο όσων ήθελαν να κατασκευάσουν τη "νέα θρησκεία"...

Παρασκευή 5 Ιουνίου 2015

Γνωριμία με το Ισλάμ (Δ') - Παρέα με τους Δερβίσηδες!

Μπαίνουμε στον κάμπο της Προύσας. Αντίκρυ ο Όλυμπος με τις πανύψηλες κορφές του, πασπαλισμένες με χιονάτη στολή, κρατάει την Προύσα στην αγκαλιά του.
Ο ουρανός της πόλης λογχίζεται από ένα πλήθος μιναρέδων. Οι Τούρκοι την έκαναν πρωτεύουσά τους και πνευματικό τους κέντρο. Εδώ έχτισαν πλήθος από τεμένη, τουρμπέδες (μαυσωλεία) των σουλτάνων τους, μεντρεσέδες (θεολογικές σχολές), ιμαρέτια (φιλανθρωπικά ιδρύματα) και δημόσια λουτρά. 
Ακόμα και μετά το 1365, που μετέφεραν την πρωτεύουσά τους στην Αδριανούπολη, διατήρησαν τον τίτλο της Προύσας ως "Νταρ-ουλεμά", δηλαδή Οίκο ή Σχολή των Ουλεμάδων, κάτι σα δεύτερη Μέκκα...
Εδώ είναι ο παράδεισος όσων ασχολούνται με την ισλαμική τέχνη. 
Το "Πράσινο Τζαμί" είναι αριστούργημα αρχιτεκτονικής. Απέναντί του βλέπεις το "Πράσινο Μαυσωλείο", ένα απ’ τα θαυμαστότερα μνημεία της Τουρκίας, ο τόπος που ’ναι θαμμένος ο σουλτάνος Μεχμέτ Α’ και τα εφτά παιδιά του. Πιο πέρα το τζαμί του Βαγιαζήτ Ιλντιρίμ (=κεραυνού) και στο κέντρο της πόλης το "Ουλού τζαμί" με τους είκοσι θόλους!
Στο μουσείο της Προύσας βλέπει κανείς πολλές επιτύμβιες στήλες, ελληνιστικές, ρωμαϊκές, ισλαμικές. Σε πολλές διακρίνω χαραγμένα τα επαγγελματικά εργαλεία του πεθαμένου: δρεπάνια, τσαπιά, ψαλίδια, πρόβατα...
Πολλά αγάλματα και προτομές του Ασκληπιού με φίδια στα πόδια του, του Βάκχου, του Ηρακλή, ένα μεγάλο κεφάλι του Σωκράτη κι ένα της Αφροδίτης. 
Αρκετά εκθέματα με χριστιανικές παραστάσεις. 
Και πάμπολλα ισλαμικά, και ιδίως της αίρεσης των δερβίσηδων (ή "μεβλεβήδων"): κάτι σφαιροειδή αγκαθωτά σίδερα με τα οποία οι δερβίσηδες χτυπούσαν τα κορμιά τους για να έρθουν σε έκταση. Κάμποσα "μπινμπιρλίκια", δηλαδή κομπολόγια-κομποσχοίνια με 1001 ξύλινους κόμπους -ο καθένας τους χοντρός σαν καρύδι- που σε καθέναν τους ο δερβίσης έκανε την επίκληση "Αλλάχ"! 
Και παρακεί όλα τα δερβίσικα μουσικά όργανα: φλογέρες, νταούλια, τα εξαρτήματα της χασισοποτίας κλπ.
Οι δερβίσηδες έμοιαζαν πολύ σε εμφάνιση και νοοτροπία με τους χριστιανούς ασκητές. Κι αυτοί ήταν που ασκούσαν κυρίως το ιεραποστολικό έργο του Ισλάμ στις ορθόδοξες χριστιανικές περιοχές. Υπάρχουν μαρτυρίες πως πολλοί ορθόδοξοι ιερείς και μοναχοί πείστηκαν απ’ τους δερβίσηδες ν’ αλλαξοπιστήσουν".
Αλλά ο Κεμάλ με μια διαταγή του κατάργησε τα τάγματα των Δερβίσηδων. Οι έξαλλοι χοροί τους, η θρησκευτική έκσταση, η χρήση ναρκωτικών κι ο ανατολίτικος μυστικισμός τους δεν είχε θέση σε μια ευρωπαϊκή χώρα, όπως ονειρευόταν την Τουρκία ο Ατατούρκ.