Σάββατο 25 Μαρτίου 2017

Γνωριμία με τους Σούφι (Α’ - Τα "μυστικά του σύμπαντος")

Ο Τζελαλεντίν Ρουμί γεννήθηκε στις αρχές του 13ου αιώνα στη βόρεια Περσία. 
Η απειλή των μογγολικών ορδών, που τότε σάρωναν την κεντρική Ασία, ανάγκασε την οικογένειά του να ξεριζωθεί. Αρχικά στη Συρία και μετά στο Ικόνιο, την πρωτεύουσα των Σελτζούκων.
Ο πατέρας του ήταν φημισμένος διδάσκαλος του Κορανίου. Κι ο Ρουμί τον διαδέχθηκε στη σπουδαία Θεολογική Σχολής της πόλης.
Γνώρισε όλες τις αρχαίες θεωρίες και τις θρησκείες του κόσμου. Και με τη βοήθεια ενός παράξενου δασκάλου απ’ την Ταυρίδα έμαθε, κατά πως λένε, όλα τα μυστικά του σύμπαντος, ανακάλυψε τους ωκεανούς της Αγάπης και βούτηξε μέσα της για πάντα...
Ο Ρουμί ίδρυσε το ξακουστό σουφικό τάγμα των Μεβλεβί, των γνωστών σε μας "δερβίσηδων". 
Οι πιστοί του με τη συνοδεία του νέι (καλαμένιου αυλού) εκστασιάζονται περιστρεφόμενοι γύρω από τον εαυτό τους αλλά και έναν νοητό άξονα, μιμούμενοι την κίνηση των πλανητών...
Ο Σουφισμός είναι στην ουσία μια πανθρησκεία που συνδυάζει στοιχεία του ινδουισμού, βουδισμού, ζωροαστρισμού, γνωστικισμού, νεοπλατωνισμού, ιουδαϊσμού, χριστιανισμού και ισλαμισμού!
Στόχος των Σούφι είναι η ένωσή τους με τον Θεό (τον "Αγαπημένο") και πόθος τους να τον υπηρετούν από ευγνωμοσύνη και αγάπη κι όχι από φόβο ή συμφέρον...
Ο Ρούμι ήταν και μεγάλος ποιητής:
Από πού έρχομαι;
Τι πρέπει να κάνω;
Τι είναι ψυχή;
Ιδέα δεν έχω!
Γιατί ρωτάω;
Δεν ήρθα στον κόσμο με τη δική μου θέληση.
Κι ούτε μπορώ να φύγω.
Αυτός που με έφερε εδώ
πρέπει και να με γυρίσει...
Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία οι Σούφι-Μεβλεβί απέκτησαν μεγάλη δύναμη και επιρροή.  Ο εκάστοτε αρχηγός τους περιέζωνε με το ξίφος του Μωάμεθ τον εκάστοτε νέο Σουλτάνο κατά την τελετή της ενθρόνισής του.
Αυτοί κυρίως αναλάμβαναν και τον προσηλυτισμό των Χριστιανών στο Ισλάμ. Στο πρόσωπο των δερβίσηδων οι πιστοί χριστιανοί έβλεπαν ένα "δικό τους" σεβάσμιο ασκητή!
Τα πράγματα άλλαξαν με την επικράτηση του Κεμάλ. Το 1925 απαγορεύτηκε η λειτουργία των σουφικών ταγμάτων στη νεοσύστατη Τουρκία κι οι τεκέδες τους έκλεισαν.
Σήμερα λειτουργεί μόνο ένας στην Κωνσταντινούπολη αλλά μόνο ως τουριστική ατραξιόν...

Σάββατο 18 Μαρτίου 2017

Κρύβει η Οδύσσεια μυστικιστικές αλληγορίες;

Μυστικισμός είναι η ψυχολογική γέφυρα μεταξύ ανθρώπου και θεότητας. Η ένωση του ανθρώπινου πνεύματος με τη θεμελιώδη αρχή της ύπαρξης. 
Μια ένωση που επιτυγχάνεται μέσω της έκστασης. Δηλαδή μιας κατάστασης εξόδου απ’ τον υλικό εαυτό μας που συνήθως επιτυγχάνεται με αυθυποβολή, υπνωτισμό, χρήση παραισθησιογόνων ουσιών, ομφαλοσκόπηση, μουσική και χορό, ασκήσεις αναπνοής κ.λπ.
Ασφαλώς πρόκειται για φαινόμενο ψευδαίσθησης, υστερίας, παραφροσύνης. Αλλά αποτελεί κλασική ένδειξη της θρησκευτικής παθολογίας. Ο μυστικισμός είναι ενδημικός σε κάθε εκδήλωση του θρησκευτικού φαινομένου.
Θεωρώ πως ο μυστικισμός είναι δίδυμο αδελφάκι της ανέχειας, της εξαθλίωσης, της αμορφωσιάς. Ένας κόσμος χρεοκοπημένος υλικά, πτωχευμένος σε πολιτιστικό και ιδεολογικό επίπεδο, γεμάτος φόβο, μίσος και ανασφάλεια, είναι φυσικό να ακολουθήσει όποιο μονοπάτι του υπόσχεται έξοδο απ’ την φριχτή πραγματικότητα.
Κάπως έτσι, σε κάθε ιστορική φάση παρακμής, η θρησκεία γίνεται κέντρο της ζωής μας, η αναζήτηση του Θεού ρίχνει τη βαριά σκιά της σε κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα.
Χοντρικώς διακρίνω τέσσερις κλασικές περιόδους πολιτικής και κοινωνικής αναταραχής που οι άνθρωποι κατέφευγαν μαζικά στο μυστικισμό, έτοιμοι ν’ ακολουθήσουν τυφλά ημιπαράφρονες ή απατεώνες "μύστες": α) τον 6ο αιώνα π.Χ με τον Πυθαγόρα και τους Ορφικούς, β) την περίοδο του Πελοποννησιακού Πολέμου με τον Πλάτωνα, γ) τον 1ο αιώνα π.Χ. με τους νεοπυθαγόρειους και δ) τον 3ο αιώνα μ.Χ. με τον Πλωτίνο και την άνοδο του Χριστιανισμού...
Ειδικά ο Πλωτίνος είναι μόνος του μια ολόκληρη κατηγορία. Κάτι που λίγοι γνωρίζουν είναι η προσπάθειά του να ερμηνεύσει αλληγορικά-μυστικιστικά την Οδύσσεια. Έτσι, π.χ., βλέπει την φυγή του Οδυσσέα απ’ την Κίρκη και την Καλυψώ ως διαφυγή της ψυχής απ’ την ομορφιά και σαγήνη των αισθήσεων. 
Αντίστοιχο είναι και το θέμα μιας εντυπωσιακής γνωστικής-χριστιανικής τοιχογραφίας που βρέθηκε σε έναν τάφο του 3ου αιώνα κοντά στη Ρώμη. Παρουσιάζει την προσπάθεια επιστροφής του Οδυσσέα στην Ιθάκη ως την επιστροφή της ψυχής στη "δική της χώρα", που είναι προφανώς το θεϊκό στοιχείο...

Σάββατο 11 Μαρτίου 2017

Είναι η θρησκεία το "όπιο του λαού";

Η κριτική του Μαρξ στη θρησκεία με βρίσκει σε γενικές γραμμές σύμφωνο. 
Η θρησκεία είναι η κατάσταση του ανθρώπου που δεν έχει βρει ακόμα τον εαυτό του ή τον έχει χάσει. 
Ο έρωτας για το "μετά" και η περιφρόνηση του "τώρα", η "άρνηση της ζωής", όπως θα έλεγε κι ο Νίτσε, είναι η "μαστούρα" του λαού, μια ψευδαίσθηση, μια αυταπάτη. Που αφήνει ανοιχτό το πεδίο στους κάθε είδους εκμεταλλευτές να οργιάσουν. Αλλά αυτούς, όπως λένε κι οι παπάδες, "θα τους τιμωρήσει ο Θεός στη μέλλουσα ζωή"...
Αν ακόμα και σήμερα η θρησκεία στις δυτικές κοινωνίες παίζει κάποιο ρόλο, στην εποχή του Μαρξ τα πράγματα ήταν πολύ χειρότερα. Γι’ αυτό και ο φιλόσοφός μας θεωρούσε την κριτική της θρησκείας ως προϋπόθεση κάθε κριτικής. 
Γιατί οι θρησκείες είναι η κορύφωση της απάτης, της παράνοιας, της εθελοδουλίας. Δεν μπορεί να υπάρξει κοινωνική και πολιτική απελευθέρωση χωρίς υπέρβαση της θρησκευτικής αποβλάκωσης, χωρίς να σπάσουμε τα "δεσμά του Προμηθέα", που τόσο εύστοχα βροντοφώναξε απ’ τον Καύκασο: "Μισώ όλους τους Θεούς". Γιατί οι θεοί είναι δημιουργήματα του ανθρώπου που προβάλλει σε αυτούς όλα τα απαίσια και μισάνθρωπα ένστικτά του...
Από δω και πέρα αρχίζουν και οι επιφυλάξεις-διαφωνίες μου με την μαρξιστική θεώρηση των θρησκειών. 
Διαφωνώ με την άποψη του Μαρξ πως η θρησκεία εκφράζει την απομάκρυνση του ανθρώπου απ’ τον άνθρωπο, πως είναι ένα απλό στοιχείο του "υλικού εποικοδομήματος", πως εκφράζει το πνεύμα της αστικής κοινωνίας.
Οι θρησκείες είναι ένα πανάρχαιο φαινόμενο, που το συναντάμε πριν καν εμφανιστούν οι παραγωγικές σχέσεις και δυνάμεις. Είναι κάτι πολύ συνθετότερο και, φυσικά, δεν πρόκειται να εξαφανιστούν όταν "οι συνθήκες της πρακτικής καθημερινής ζωής των ανθρώπων αλλάξουν ώστε να αποκατασταθούν οι σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους και με τη φύση". Θεωρώ το σκεπτικό αυτό πολύ παιδαριώδες...
Χοντροκομμένη (και αντιφατική) θεωρώ και την άποψη του Μαρξ πως οι θρησκείες πρέπει να καταργηθούν ολοκληρωτικά. Αναθέτει δε στο προλεταριάτο τον ιστορικό ρόλο της πραγμάτωσης του αθεϊσμού. 
Η θεωρία αυτή δεν αντέχει σε σοβαρή κριτική. Αφού οι θρησκείες θα εξαφανιστούν με την αλλαγή των παραγωγικών σχέσεων προς τι ο μαχητικός τρόπος κατάργησής τους; 
Και από πού ως πού θα αναλάβει αυτό το ρόλο το προλεταριάτο, δηλαδή το πιο καθυστερημένο και θρησκόληπτο κομμάτι της κοινωνίας;  Αν έλεγε "η προοδευτική διανόηση" θα το καταλάβαινα περισσότερο...
Στο ζήτημα αυτό διαφώνησε κάθετα η σοσιαλδημοκρατία. Που θεώρησε τη θρησκεία "προσωπική υπόθεση" των ανθρώπων και διακήρυξε σεβασμό στην ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης. 
Αλλά οι μαρξιστές θεωρούν "πολύ αστική" τη σοσιαλδημοκρατική άποψη...

Σάββατο 4 Μαρτίου 2017

Ψυχολογικοί παράγοντες που ευνόησαν τον Χριστιανισμό

1) Σήμερα ο φανατισμός, η αδιαλλαξία, ο δογματισμός, η απαίτηση της αποκλειστικότητας θεωρούνται αρνητικά και αντικοινωνικά χαρακτηριστικά. Δεν ίσχυε όμως το ίδιο το 2ο και κυρίως τον 3ο μ.Χ. αιώνα. 
Η ελληνορωμαϊκή παράδοση ήταν φιλελεύθερη σε θρησκευτικά και φιλοσοφικά ζητήματα. Υπήρχαν πάρα πολλές λατρείες, μυστήρια και φιλοσοφίες ζωής που το επίσημο κράτος είτε τις ενίσχυε είτε απλώς τις ανεχόταν αρκεί να μην παραβίαζαν τη νομιμότητα. 
Το σύστημα αυτό δούλεψε αποτελεσματικά όσο επικρατούσε ασφάλεια και σχετική ευημερία. Όταν όμως άρχισαν οι "σκοτεινοί χρόνοι", όπου κάθε βεβαιότητα ανατρεπόταν, το κράτος αδυνατούσε να προστατέψει τους πολίτες του απ’ τις αλλεπάλληλες βαρβαρικές επιδρομές κ.λπ., ο πλουραλισμός δεν ήταν πλέον η δύναμη αλλά η αδυναμία του Συστήματος. 
Οι αμαθείς όχλοι, που κυρίως πλήττονταν απ’ τις εξελίξεις, ένιωθαν την απόλυτη ανάγκη να αισθανθούν σιγουριά και ασφάλεια, δηλαδή να αποδεχτούν μια "ολοκληρωτική" πίστη που θα έδινε "σωστές" και "απόλυτες" απαντήσεις σε κάθε ερώτημα, χωρίς αμφιταλαντεύσεις και σκεπτικισμούς. 
Οι άνθρωποι ήταν πρόθυμοι να θυσιάσουν την ελευθερία τους αρκεί κάποιος να τους έδειχνε τον "έναν" και "μοναδικό" δρόμο της λύτρωσης. Οι πολλές επιλογές τούς έβαζαν δύσκολα και τους μπέρδευαν...
2) Ο Χριστιανισμός ήταν ένα κίνημα από τα κάτω. Θυμάστε το ευαγγέλιο της προπερασμένης Κυριακής; Ουσιαστικά παραθέτει το πρώτο του ακροατήριο: πεινασμένοι, διψασμένοι, πρόσφυγες, φυλακισμένοι, δούλοι. 
Η πρώτη Εκκλησία ήταν ένας "στρατός απόκληρων". Ψάρευε εύκολα οπαδούς όχι μόνο απ’ τους εξαθλιωμένους αλλά κι απ’ την παρακμάζουσα μικρομεσαία τάξη. Και καθώς δεν απαιτούσε "κοσμική" μόρφωση, ήταν το κατάλληλο καταφύγιο όλων των απαίδευτων και "χυδαίων" ανθρώπων. Δηλαδή της συντριπτικής πλειοψηφία των κατοίκων της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. 
Προσέλκυε μάλιστα και κάθε μωροφιλόδοξο που θα μπορούσε να σταδιοδρομήσει άνετα ως ιερέας αρκεί να εκπαιδευόταν λίγο στις προφητείες και στις γλωσσολαλιές. Υπάρχουν πληροφορίες πως απ’ το 200 μ.Χ. η χριστιανική ιεροσύνη ήταν μια καλή επαγγελματική σταδιοδρομία σε μια εποχή τεράστιας ανεργίας και φτώχειας...
3) Όπως είπαμε, τον 3ο αιώνα η επίγεια ζωή έχανε την αξία της. Όποιος υποσχόταν μια "μέλλουσα, καλύτερη και αιώνια" ζωή είχε εξασφαλισμένο ακροατήριο. 
Η αδιάλλακτη χριστιανική ηγεσία έφτιαξε μια θρησκεία του απόλυτου φόβου αλλά και της μεγαλύτερης ελπίδας. Έπαιξε σκληρά με την ψυχολογία των δυστυχισμένων. Που μη έχοντας καμία ελπίδα να απολαύσουν τίποτα στη ζωή τους, δεν είχαν κανένα πρόβλημα να απαρνηθούν κάθε χαρά της και να τη δαιμονοποιήσουν ως "αμάρτημα". 
Κι εγώ, αν δεν γυρίζει καμία γυναίκα να με κοιτάξει, γιατί να μην το παίξω και λίγο άγιος καταδικάζοντας και αποφεύγοντας κάθε "σαρκικό παράπτωμα";
Εδώ κολλάει και ο ενθουσιασμός που έδειχναν οι χριστιανοί μπροστά στο μαρτύριο. Ακριβώς όπως οι σημερινοί τζιχαντιστές που ζώνονται τα εκρηκτικά και δίνουν ραντεβού σε φανταστικούς παραδείσους...
4) Την εποχή εκείνη το να είσαι χριστιανός δεν σήμαινε μόνο ελπίδα μιας ευτυχισμένης μέλλουσας ζωής. Είχε και άμεσες υλικές συνέπειες. Τα μέλη της Κοινότητας δεν συνδέονταν μόνο με κοινές τελετουργίες αλλά και με έναν οργανωμένο και κοινό τρόπο ζωής, κάτι σαν τα σημερινά μοναστήρια. Ξέρετε κανέναν καλόγερο να πεινάει, να είναι γυμνός ή να του λείπουν τα στοιχειώδη; 
Έτσι και τότε. Μέσα στη γενική εξαθλίωση, οι χριστιανοί κατόρθωναν να επιβιώσουν αξιοπρεπώς χάρη στην εκτεταμένη αλληλοβοήθειά τους. 
Είχαν κι οι Εθνικοί κάποια φιλανθρωπικά ιδρύματα αλλά οι χριστιανοί το τελειοποίησαν. Δεν υπήρχε μέλος της ομάδας που να μείνει άνεργος, να φυλακιστεί, να διωχθεί κ.λπ. και να μην έχει την αμέριστη υλική και ψυχολογική βοήθεια των υπολοίπων. Κάτι σαν τις σημερινές ισλαμικές οργανώσεις της Χαμάς και Χεζμπολά...