Σάββατο 11 Μαρτίου 2017

Είναι η θρησκεία το "όπιο του λαού";

Η κριτική του Μαρξ στη θρησκεία με βρίσκει σε γενικές γραμμές σύμφωνο. 
Η θρησκεία είναι η κατάσταση του ανθρώπου που δεν έχει βρει ακόμα τον εαυτό του ή τον έχει χάσει. 
Ο έρωτας για το "μετά" και η περιφρόνηση του "τώρα", η "άρνηση της ζωής", όπως θα έλεγε κι ο Νίτσε, είναι η "μαστούρα" του λαού, μια ψευδαίσθηση, μια αυταπάτη. Που αφήνει ανοιχτό το πεδίο στους κάθε είδους εκμεταλλευτές να οργιάσουν. Αλλά αυτούς, όπως λένε κι οι παπάδες, "θα τους τιμωρήσει ο Θεός στη μέλλουσα ζωή"...
Αν ακόμα και σήμερα η θρησκεία στις δυτικές κοινωνίες παίζει κάποιο ρόλο, στην εποχή του Μαρξ τα πράγματα ήταν πολύ χειρότερα. Γι’ αυτό και ο φιλόσοφός μας θεωρούσε την κριτική της θρησκείας ως προϋπόθεση κάθε κριτικής. 
Γιατί οι θρησκείες είναι η κορύφωση της απάτης, της παράνοιας, της εθελοδουλίας. Δεν μπορεί να υπάρξει κοινωνική και πολιτική απελευθέρωση χωρίς υπέρβαση της θρησκευτικής αποβλάκωσης, χωρίς να σπάσουμε τα "δεσμά του Προμηθέα", που τόσο εύστοχα βροντοφώναξε απ’ τον Καύκασο: "Μισώ όλους τους Θεούς". Γιατί οι θεοί είναι δημιουργήματα του ανθρώπου που προβάλλει σε αυτούς όλα τα απαίσια και μισάνθρωπα ένστικτά του...
Από δω και πέρα αρχίζουν και οι επιφυλάξεις-διαφωνίες μου με την μαρξιστική θεώρηση των θρησκειών. 
Διαφωνώ με την άποψη του Μαρξ πως η θρησκεία εκφράζει την απομάκρυνση του ανθρώπου απ’ τον άνθρωπο, πως είναι ένα απλό στοιχείο του "υλικού εποικοδομήματος", πως εκφράζει το πνεύμα της αστικής κοινωνίας.
Οι θρησκείες είναι ένα πανάρχαιο φαινόμενο, που το συναντάμε πριν καν εμφανιστούν οι παραγωγικές σχέσεις και δυνάμεις. Είναι κάτι πολύ συνθετότερο και, φυσικά, δεν πρόκειται να εξαφανιστούν όταν "οι συνθήκες της πρακτικής καθημερινής ζωής των ανθρώπων αλλάξουν ώστε να αποκατασταθούν οι σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους και με τη φύση". Θεωρώ το σκεπτικό αυτό πολύ παιδαριώδες...
Χοντροκομμένη (και αντιφατική) θεωρώ και την άποψη του Μαρξ πως οι θρησκείες πρέπει να καταργηθούν ολοκληρωτικά. Αναθέτει δε στο προλεταριάτο τον ιστορικό ρόλο της πραγμάτωσης του αθεϊσμού. 
Η θεωρία αυτή δεν αντέχει σε σοβαρή κριτική. Αφού οι θρησκείες θα εξαφανιστούν με την αλλαγή των παραγωγικών σχέσεων προς τι ο μαχητικός τρόπος κατάργησής τους; 
Και από πού ως πού θα αναλάβει αυτό το ρόλο το προλεταριάτο, δηλαδή το πιο καθυστερημένο και θρησκόληπτο κομμάτι της κοινωνίας;  Αν έλεγε "η προοδευτική διανόηση" θα το καταλάβαινα περισσότερο...
Στο ζήτημα αυτό διαφώνησε κάθετα η σοσιαλδημοκρατία. Που θεώρησε τη θρησκεία "προσωπική υπόθεση" των ανθρώπων και διακήρυξε σεβασμό στην ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης. 
Αλλά οι μαρξιστές θεωρούν "πολύ αστική" τη σοσιαλδημοκρατική άποψη...

Δεν υπάρχουν σχόλια: